اهمیت تزریق گاز به مخازن نفتی ایران
اگرچه اصطلاح «تولید صیانتی» درسال‌های اخیر همواره میان مدیران نفتی مطرح بوده اما هنوز تعریف جامعی از آن در دسترس نیست و غیراصولی‌ترین روش‌های تولید از مخازن نفتی کاربرد دارد تا در ایران حجم قابل توجهی گاز برای تزریق به این میادین در نظر گرفته نشود و تولید نفت کشور را در خطری بزرگ قرار دهد. یک صده از استخراج نفت در مناطق جنوبی کشور گذشته و پس از این ایام هنوز هم نفت منبع اصلی درآمد اقتصاد تک محصولی ایران است؛ هنوز هم بالا و پایین شدن قیمت نفت سرنوشت بودجه را تغییر میدهد و در خوش بینانه‌ترین حالت هم طی سال‌های نزدیک نمی‌توان وابستگی به این مجصول پر ارزش را انکار کرد. همین موضوع است که حفظ وضع موجود در تولید نفت و توسعه مخازن هیدروکربنی کشف شده را مهم می‌کند تا همچنان یکی از دغدغه‌های اساسی کشور حراست از سطح تولید و مخازن نفتی کشور باشد.
گفته می‌شود، متوسط ضریب برداشت نفت ایران 24 درصد است در حالی‌که این رقم در بسیاری از کشورها حدود 48 تا 65 درصد است. به گفته مسوولان نفتی، متوسط ضریب برداشت از میادین نفتی ایران حدود 24 درصد است که البته این رقم در برخی از میادین چون میدان نفتی سروش حدود 7 درصد و در برخی از میادین نفتی چون اهواز حدود 35 درصد است. این عدد در برخی از کشورها تا حدود 48 درصد افزایش یافته و در مواردی، حتی کشورهای منطقه که دارای ذخایری نزدیک به ایران هستند توانسته‌اند این عدد را تا سطوح بالاتری افزایش دهند. براین اساس در حال حاضر نروژ توانسته است با استفاده از تکنولوژی‌های روز ضریب بازیافت خود را به 65 درصد برساند.
از نظر مفاهیم مهندسی مخزن، تولید صیانتی به تولیدی اطلاق می‌شود که بالاترین تولید را با دو ویژگی داشته باشد. این تولید باید قابل برنامه‌ریزی برای دراز مدت و دارای بازیافت حداکثر از مخازن نفتی باشد. در این راستا زمانی که اعلام می‌شود 30 درصد تزریق گاز در میادین جنوبی محقق نشده است، یعنی تولید نفت کشوردر مناطق نفت خیز (روزانه سه میلیون و 200 هزار بشکه نفت تولید )صیانتی نیست و احتمال آسیب به مخازن وجود دارد.این موضوع بحث امروز نیست و اگر به آمار نظر کنیم متوجه می‌شویم که در دهه 1940 میانگین تولید روزانه چاه‌های نفت ایران 18 هزار بشکه اعلام شده بود و امروزه با برداشت‌های مکرر، متوسط تولید این چاه‌ها به 2 هزار بشکه در روز رسیده است. این در حالی است که بازدهی چاه‌های نفت در حال کاهش است و با صیانت از این مخازن و تزریق به موقع انواع گاز به آنها، می‌توان تولید چاه‌ها را به متوسط 6 تا 9 هزار بشکه در روز بازگردان.
تزریق گاز به مخازن نفتی یکی از ضروری‌ترین عوامل در صیانت از ذخایر نفتی و یکی از راهبردهای تولید پایدار است؛ تزریق گاز کافی و به موقع، افزون بر بازیافت میلیاردها بشکه نفت مدفون شده، موجب حفظ جایگاه تولید ایران در اوپک می‌شود و ظرفیت ذخیره‌سازی مقادیر چشمگیری گاز برای نسل آینده را نیز فراهم خواهد کرد. بر اساس برآوردهای کارشناسی، تزریق هر یک میلیون فوت مکعب گاز طبیعی به مخازن نفت، موجب افزایش ضریب بازیافت و برداشت به طور متوسط حدود 150 بشکه نفت اضافی می شود. به گفته کارشناسان مقدار ذخایر میدان گازی پارس جنوبی بیش از 500 تریلیون فوت مکعب برآورد شده است که عمر این ذخایر با توجه به روند تولید کنونی حدود 200 سال خواهد بود.
هدف از تزریق گاز به مخازن نفتی، افزایش ضریب بازیافت نفت از مخازن و ایجاد ظرفیت برای تبدیل نفت خام درجا به نفت قابل استحصال از مخازن است. بر اساس اعلام کارشناسان هم اکنون بیشتر مخازن نفتی بزرگ و اصلی کشور نیمه دوم عمر خود را سپری می‌‌کنند و به تزریق گاز نیاز دارند. در سال‌های دهه 1350 و پیش از پیروزی انقلاب اسلامی، ظرفیت تولید نفت کشور به حدود 6 میلیون بشکه در روز افزایش یافت؛ در واقع به دنبال وقوع جنگ شش روزه اعراب و رژیم صهیونیستی، عرضه نفت در بازار از سوی کشورهای عرب صادر کننده نفت تحریم شد؛ بر همین اساس ایران کمبود نفت بازار را با فشار آمریکایی‌ها جبران کرد که موجب شد بیشترین میزان تولید نفت در سال‌های پیش از انقلاب اسلامی رقم بخورد. این در حالی بود که این مقدار تولید به صورت 100 درصد غیر صیانتی انجام می‌شد و از بعضی میدان‌های نفتی کشور بدون تزریق آب و گاز تا بیش از یک میلیون بشکه نفت برداشت می‌شد و هیچ پروژه تزریق گاز یا آب به میادین نفتی به طور عمده در دستور کار صنعت نفت قرار نداشت.
بر اساس آمارهای شرکت ملی نفت ایران تولید گاز کشور در سال 1356 روزانه 144 میلیون مترمکعب بوده که 41 درصد از این میزان در داخل، مصرف و بخشی از آن به وسیله دو خط لوله به شوروی پیشین صادر شده و 59 درصد باقیمانده سوزانده می‌شد و بحث تزریق گاز به میدان‌های نفتی در میان نبود. همچنین باید توجه داشت که اگر تمام گاز تولیدی کشور به مخازن نفتی تزریق شود بازهم کمبود وجود دارد زیرا براساس پژوهش محققان پژوهشکده تکنولوژی تولید جهاد دانشگاهی خوزستان، برای جبران تاخیر تزریق گاز به مخازن اصلی و جدید کشور، حداقل به حدود 600 میلیون مترمکعب گاز در روز نیاز است. در حال حاضر روزانه حدود 50 میلیون مترمکعب از گازهای همراه میادین مختلف کشور می‌سوزد و با این وجود اعتبار قابل توجهی جهت جمع آوری و تزریق این گازها به مخازن در نظر گرفته نشده است. این در حالی است که بسیاری بر این باورند که بهترین راه افزایش ضریب بازیافت مخازن نفت کشور، تزریق گاز به آنهاست و تزریق گاز باید به عنوان مهم‌ترین ابزار پیشگیری از افت فشار و افت تولید نفت در اولویت قرار گیرد.
